روح بعد از مرگ كجا برده مي شود؟

خالق هستي روح آدمي را به منزلگاهي خواهد برد، تا در آن حياتي نو و جديد را آغاز نمايد. اما اينكه آن منزلگاه كجاست و چه خصوصيتي دارد؟! معمّايي است كه حل آن را بايد در ميان كلمات معصومين (صلوات الله عليهم اجمعين) جويا شد .

«اولئكم سلف غايتكم، و فُرَّاطُ مناهلكم، الذين كانت لهم مَقاوِمُ العِزِّ، و حلباتُ الفخر، ملوكاً و سُوَقاً سلكوا في بطون البرزخ سبيلاً، سُلِّطَتِ الأرض عليهم فيه، فأكلت مِن لحومِهِم، و شربت مِن دمائهم، فأصبحوا، في فَجَواتِ قبورهم جماداً لا يَنمونَ، و ضحاراً لا يُوجَدون.»[1]

شرح گفتار

گذشت زمان، عقربه هاي ساعت عمر آدمي را به سرعت به گردش وا داشته است. گردشي كه تنها راه پيش را پيموده و عقبگرد ندارد.

به مرور زمان كم كم آثار پيري و فرسودگي خود را نمايان ساخته و گذران عمر انسان را به طناب مرگ نزديك مي نمايد.

اما افسوس كه انسان غافل در اثر ضعف ايمان و فراموشي ياد خدا، چنان مجذوب جلوه هاي دلفريب دنيا شده، كه همچون عاشقي دلباخته، با براه انداختن بساط بزم و شادي، تنها به دنيا انديشيده و به ضايعه ي از دست رفتن عمر توجه اي ندارد.

آنچه او را از خواب مرگبار غفلت بيدار مي نمايد، صداي گوش خراش طبل مرگ است، اما چه سود كه كار از كار گذشته، و اين بيداري پركاهي برايش ارزش ندارد و دردي را از او درمان نخواهد كرد. با ديدن صحنه ي مرگ، آنچه در ذهن آدمي نقش مي بندد اين پرسش مهم و اساسي است كه براستي انسان پس از مرگ چه سرنوشتي خواهد داشت؟! آيا به محض فرو رفتن در خواب مرگ، بر حيات ابدي، او مهر پايان زده مي شود، و براي هميشه فرصت زندگي كردن از او گرفته مي شود؟!

در پاسخ به اين پرسش مهم بايد گفت: از كلام حضرت حق و نيز گفتار معصومين (صلوات الله عليهم اجمعين) استفاده مي شود كه مرگ تنها مقدمه اي است كه با آن حياتي نو و تازه، براي انسان آغاز مي شود. و لذا عقيده به حيات پس از مرگ، از جمله واجباتي كه هر مومن خداباوري بايد از عمق جانش به آن ايمان داشته و آن را باور نمايد، و در اين باره كوچكترين شك و ترديدي به دل راه ندهد.

امير متقيان علي (عليه السلام) در فرازي از خطبه 221 نهج البلاغه، ضمن سخن از مردگان از چنين حياتي سخن به ميان آورده و در اين باره به زيبايي مي فرمايد: «مردگان پيش از شما به كام مرگ فرو رفتند، و براي رسيدن به آبشخور، از شما پيشي گرفتند در حالي كه آنها داراي عزّت پايدار، و درجات والاي افتخار بودند، پادشاهان حاكم يا رعيت سرانجام به درون برزخ راه يافتند، و زمين آنها را در خود گرفت، و از گوشت بدن هاي آنان خورد، و از خون آنان نوشيد، پس در شكاف گورها بي جان و بدون حركت پنهان مانده اند. چنان كه توانايي ظهور در عرصه ي هستي را از دست دادند.»

آري حيات پس از مرگ كه از آن به حيات برزخي تعبير مي شود، حقيقتي است كه خالق هستي در كلام نوراني خويش پرده از روي آن برداشته و در اين باره فرموده است: «وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ »[2] ؛ و پشت سر مردگان برزخي است، تا روزي كه برانگيخته شوند.

نكته ي حائز اهميت پيرامون حيات برزخي آن است كه روح آدمي در اين عالم تنها نخواهد بود، بلكه همچون عالم دنيا، روح بر مركب بدن سوار گشته و آن را به عنوان ابزار خود به خدمت خواهد گرفت.

از روايات معتبر استفاده مي شود كه بدن برزخي (بدن مثالي) از لحاظ شكل و خصوصيات ظاهري شبيه بدن دنيوي بوده و از اين جهت با آن تفاوتي ندارد، به گونه اي كه اگر كسي آن را ببيند خواهد گفت: كه اين بدن همان بدن دنيوي است.

به عنوان مثال در روايتي امام صادق(عليه السلام) مي فرمايد: «هرگاه خداوند عزوجل، مؤمن را قبض روح كند، روح او را در يك قالبي، همانند قالب دنيا قرار مي دهد، كه مي خوردند و مي آشامند و هر كه بر آنها وارد شود، آنها را به همان صورت هايي كه در دنيا بودند، مي شناسند.[3]

منزلگاه روح در عالم برزخ

چنان چه همه مي دانيم، خالق هستي، پس از مرگ انسان، دنيا را به عنوان منزلگاه او قرار داده است، تا با سكونت گزيدن در آن به حيات خويش ادامه دهد.

در عالم برزخ نيز اين روند ادامه داشته و خالق هستي روح آدمي را به منزلگاهي خواهد برد، تا در آن حياتي نو و جديد را آغاز نمايد.

اما اينكه آن منزلگاه كجاست و چه خصوصيتي دارد؟! معمّايي است كه حل آن را بايد در ميان كلمات معصومين (صلوات الله عليهم اجمعين) جويا شد.

مطابق روايات موجود در اين زمينه، روح مومن پس از مرگ به قبرستان «وادي سلام» در شهر نجف برده مي شود.

ما در اينجا به عنوان نمونه به يكي از آن روايات اشاره مي كنيم:

در روايتي شخصي به امام صادق (عليه السلام) عرض مي كند: برادرم در بغداد ساكن است و من مي ترسم كه در همان جا بميرد [و من به او دسترسي نداشته باشم.]

حضرت در جواب مي فرمايد: براي تو نبايد مهم باشد كه او در كجا بميرد، زيرا هيچ مؤمني در شرق و غرب عالم نيست مگر اينكه خداوند روحش را در «وادي السلام» محشور مي كند.[4]

تاكنون تكليف ارواح مؤمنين و منزلگاه آنها پس از مرگ مشخص شد، اما اينكه خداوند ارواح كافران را به كجا برده و در چه مكاني جاي مي دهد، پرسشي است كه آن نيز بي جواب نخواهد ماند. در روايتي امام صادق (عليه السلام) مي فرمايد: در پشت يمن درّه اي است كه آن را برهوت مي خوانند، و از آن فقط مارهاي سياه و از پرنده ها تنها جغد گذر مي كند. در اين دره چاهي است كه آن را «بلهوت» مي خوانند كه ارواح مشركان را در هر صبح و شام به آنجا برده و از چرك زخم به آنها مي نوشانند.. .[5]